برگه های قانونی صادرشده توسط مرجع ذی صلاح (شورای حل اختلاف) که دلالت بر تعیین وراث متوفی و مقدار سهم آنها می کند، گواهی انحصار وراثت نامیده می شود.
برگه های قانونی صادرشده توسط مرجع ذی صلاح (شورای حل اختلاف) که دلالت بر تعیین وراث متوفی و مقدار سهم آنها می کند، گواهی انحصار وراثت نامیده می شود.
فقط دو موضوع در گواهی انحصار وراثت مشخص می شود که شامل اسامی ورثه و مقدار سهم آنها از ماترک است. مثل اینکه زوجه یک هشتم، زوج یک چهارم، پسر دو سهم و دختر یک سهم می برد.
*بنابراین شورای حل اختلاف نه کاری به اموال متوفی دارد و نه لیست اموال در آن مشخص می شود*
با فوت هر شخص، وراث قائم مقام قانونی او در دارایی هستند اما این موضوع که ورثه به صورت قانونی چه کسانی هستند، در گواهی انحصار ورثه منعکس خواهد شد و به صورت عملی، در صورت نداشتن گواهی مذکور مطلقاً امکان تصرف حقوقی مثل فروش، اجاره، تقسیم و ... وجود ندارد و همه ادارات دولتی و غیردولتی وراث را با گواهی انحصار ورثه تشخیص می دهند. بنابراین گام اول از مراحل گام به گام تقسیم ارث، داشتن انحصار وراثت است.
اگر ارزش اموال باقی مانده از متوفی بیش از 50 میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف، گواهی انحصار وراثت نامحدود صادر خواهد کرد و اگر مالی نداشته باشد یا کمتر از میزان مذکور باشد، گواهی انحصار وراثت محدود است.
اما چه یکی از ورثه اقدام کند یا اینکه وکیل داشته باشد، گام اول برای ثبت دادخواست، ثبت نام وراث یا ذی نفعان در سامانه ثناست.
به طور کلی بدون ثبت نام در سامانه ثنا، انحصار وراثت و هیچ دادخواست دیگری امکان پذیر نیست. ثانیا برای ثبت دادخواست گواهی حصر وراثت، باید به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند. شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت شخص فوت شده، شورای صالح به رسیدگی به پرونده و صدور گواهی است.
ورثه می توانند دادخواست حصر ورثه بدهند. توجه کنید اقدام یک وارث کافی است و نیاز نیست همه ورثه با هم دادخواست بدهند.
وکیل دادگستری نیز به وکالت از یک یا چند نفر از ورثه می تواند دادخواست حصر ورثه بدهد. همچنین هر شخص ذی نفع در صدور گواهی انحصار وراثت مثل طلبکار متوفی می تواند دادخواست حصر ورثه بدهد.
زن و شوهر در همه حال جزو وراث محسوب می شوند و به غیر از آن ها، قانون 3 گروه و طبقه را برای ورثه مشخص کرده که طبقه اول نسبت به طبقه دوم اولویت دارد و همچنین طبقه دوم نسبت به طبقه سوم. همچنین تا زمانی که یک نفر از طبقه بالاتر باشد نوبت به وراث طبقه بعد نخواهد رسید. وراث باید در زمان فوت متوفی زنده باشند، ولو اینکه حمل در شکم باشد، به شرط زنده به دنیا آمدن. بنابراین اگر فرضاً فرزندی قبل از پدر فوت کرده و بعد پدر فوت کند، فقط فرزندان زنده پدر ارث می برند. همچنین با بودن فرزند، نوه هم ارث نمی برد.
اولین مرحله برای اخذ گواهی انحصار وراثت مراجعه به شورای حل اختلاف است. ورثه باید برای دریافت این گواهی مزبور و گرفتن فرم مخصوص آن باید حسب ماده 20 قانون آیین دادرسی مدنی به شورای حل اختلاف آخرین اقامتگاه متوفی مراجعه نمایند.
در این مرحله وراث باید به همراه 3 نفر به دفتر اسناد رسمی مراجعه و فرم مخصوص استشهادیه را پر و گواهی نمایند که پس از گواهی و امضا آنها، دفتر اسناد رسمی امضا ایشان را گواهی و تصدیق می کند.
در مرحله سوم وارثان باید فهرستی از اموال منقول و غیر منقول متوفی حاضر کنند. بعد از آن یکی از وراث با مراجعه به اداره دارایی تکلیف مالیات بر ارث را مشخص می کند. البته از سال 95 به بعد با توجه به تغییراتی که در قانون مالیات های مستقیم اعمال شد ضمیمه کردن گواهی مالیاتی برای درخواست گواهی مزبور الزامی نیست.
یعد از گذراندن تمامی این مراحل و با در دست داشتن کلیه مدارک فوق که گفته شد و به همراه کپی برابر اصل عقدنامه همسر متوفی باید به شورای حل اختلاف مراجعه شود تا تمام مدارک را تحویل دهند. البته امروزه با الکترونیکی شدن خدمات قضایی به سهولت کار کمک شده است لذا با مراجعه به دفتر خدمات قضایی امکان ثبت دادخواست حصر وراثت وجود دارد.
در مرحله پنجم مرجع قضایی پس از بررسی تمامی اسناد و مدارک ارائه شده و با هزیه خود افراد در یک روزنامه کثیرالانتشار تقاضای آن ها را آگهی کرده تا اگر شخص فوت شده وارث دیگر داشته باشد با اگاه شدن به این قضیه به دادگاه مراجعه نماید. زمان و مدت این آگهی یک ماه است. بعد از گذشتن این مدت زمان اگر کسی اعتراض نکرده و خود را معرفی ننماید، بدون تشکیل جلسه رسیدگی گواهی حصر و وراثت صادر می گردد.
یکی از مشکلات انحصار وراثت همین است که بعضی از ورثه همکاری نمی کنند یا با یکدیگر قهر هستند و اعتمادی در بین نیست یا ممکن است بعضی در دسترس نبوده و در خارج از کشور باشند.
در این زمینه جای نگرانی وجود ندارد زیرا ناقصی مدارک لازم برای انحصار وراثت مثل نبود اصل شناسنامه بعضی از وراث یا گواهی فوت و ... همگی قابل استعلام از اداره ثبت احوال است و عدم حضور یکی از وراث برای انحصار وراثت مشکلی به وجود نمی آورد.
یکی از مدارک لازم گفته شده، استشهادیه است. در واقع آنچه مهم است، شهادت برای انحصار وراثت است. آنچه رایج شده، این است که 3 نفر به دفتر اسناد رسمی مراجعه و فرم مربوط به استشهادیه را که مشتمل بر نام متوفی و وراث است را امضا می کنند و سردفتر اسناد رسمی گواهی امضا می کند. در این میان تفاوتی وجود نداردکه که شهود مرد یا زن باشند. اگر کسی بخواهد می تواند به جای تهیه استشهادیه و گواهی امضای شهود توسط دفتر، مستقیما 3 نفر را به عنوان شاهد به شعبه رسیدگی کننده شورای حل اختلاف ببرد و شهادت در آنجا بدون هزینه ثبت شود.
مالیات انحصار بر ارث محل سؤال بسیاری است. امور باقی مانده با لحاظ برخی معافیت ها از متوفی مشمول مالیات است. طبقات ارث و وارث 3 دسته هستند و مالیات آنها هم کاملاً متفاوت است. هرچه طبقه بالاتر باشد مالیات بر ارث بیشتر است. تأخیر در دادن اظهارنامه مالیاتی متوفیان بعد از اول فروردین سال 1395 مشمول جریمه نیست و در هر زمان می توان اظهارنامه مالیاتی داد. هر یک از ورثه به تنهایی و به قدرالسهم خود می تواند اظهارنامه مالیاتی بدهد. می توان فقط به صورت موردی مالیات یکی از دارایی های متوفی (ماترک) را پرداخت و مالیات مابقی اموال را به آینده موکول کرد.
مدت زمان اخذ گواهی حصر وراثت محدود و نامحدود متفاوت است. پیش تر گفته شد که برای گرفتن انحصار ورثه نامحدود یک نوبت انتشار آگهی و مدت یک ماهه بعد آن ضروری است.
بنابراین مدت زمان صدور گواهی حصر ورثه محدود حدود یک هفته کاری بوده و برای حصر وراثت نامحدود 40 تا 50 روز کاری زمان لازم است.
هر یک از ورثه منقردا می توانند با مراجعه به شورای حل اختلاف صادر کننده گواهی، درخواست کپی برابر اصل ارائه دهند. اما اگر سال ها از اخذ گواهی گذشته، بهتر است مجدداً نسبت به صدور گواهی اقدام شود.
توجه داشته باشید که اعطای وکالت برای انجام امور حصر وراثت تنها به وکیل دادگستری امکان پذیر است. در واقع وکالت تنها می تواند به یکی دیگر از وراث و یا یک وکیل دادگستری سپرده شود. به عنوان مثال وراث نمی توانند در این زمینه به دوستان، اقوام یا آشنایان خود وکالت دهند.
